Ευπαθείς ομάδες

Ευάλωτες Κοινωνικές Ομάδες 

Κοινωνικός αποκλεισμός ή Κοινωνική ενσωμάτωση;

Ευάλωτες, ευπαθείς ή ομάδες υψηλού κινδύνου ονομάζουμε τις ομάδες του πληθυσμού εκείνες που έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικά και δημόσια αγαθά και δυσκο-λεύονται ή αδυνατούν παντελώς σε πολλά επίπεδα και σε διάφορους τομείς να έχουν ποιότητα ζωής .(πχ εργασία, ικανοποιητικό εισόδημα, εκπαίδευση, ιατρική περίθαλψη, στέγη, κοινωνική ασφάλιση)
Πρόκειται κυρίως για :
-άτομα με αναπηρία ή χρόνια παθολογικά προβλήματα
-άτομα με ψυχικές παθήσεις
-ανέργους
-μετανάστες
-αποφυλακισμένους
-άτομα με παραβατική συμπεριφορά
-πρώην χρήστες ουσιών
-θρησκευτικές ή πολιτισμικές μειονότητες(τσιγγάνοι,μουσουλμάνοι,κτλ)
-μονογονικές οικογένειες
-άτομα με σεξουαλικές ιδιαιτερότητες
-θύματα βίας
-ηλικιωμένοι, κτλ.

Οι ομάδες αυτές κουβαλούν συχνά το «στίγμα» της αποτυχίας, ζουν αδρανείς, απομονω-μένοι, βιώνοντας τον κοινωνικό ρατσισμό που τους δείχνουν οι άλλοι αλλά και το δικό τους άγχος ,φόβο, ανασφάλεια και θυμό.
Κάποτε έχουν εντάσεις ακόμα και μεταξύ τους. Τα κοινωνικά προβλήματα διογκώνονται και τα άτομα ζουν κοινωνικά αποκλεισμένα.

Είναι ίσως αντιφατικό, από τη μια να προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το θέμα και τις ιδιαίτερες εκφάνσεις του, από την άλλη, όμως, να αναγνωρίζουμε σε κάποιους εξαρχής το χαρακτηριστικό της «ευπάθειας» και της «ευαλωτότητας», δημιουργώντας έτσι την εικόνα για τους εαυτούς μας των τυχερών και υιοθετώντας γι αυτούς μια στάση που εμπεριέχει προκατάληψη και στερεότυπα και που αναπαράγει εν τέλει τον κοινωνικό αποκλεισμό, αντί να τον μειώνει ή και να τον εξαλείφει.
Μιλάμε όλοι για ίσες ευκαιρίες, για υλοποίηση προγραμμάτων και για επίδειξη κοινωνικής ευαισθησίας. 

Πόσα από αυτά όμως υλοποιούνται;  Ποιες προτεραιότητες βάζουμε ως κοινωνία και πόσο διατεθειμένοι είμαστε όλοι να προσεγγίσουμε αυτό που θεωρούμε «παρεκκλίνον» από μας ή που «δεν μας αγγίζει», ώστε να ανατραπούν τα φαινόμενα περιθωριοποίησης ;
 
Αυτό που απαιτείται είναι η υιοθέτηση μιας φιλοσοφίας ανοικτής σε κάθε χρήσιμο δυναμικό μέσο για τον κοινωνικό ιστό αλλά και στρατηγικών που σχεδιάζονται με την συμμετοχή των ιδίων των εκπροσώπων αυτών των ομάδων. Εξάλλου,οι πιο πολλοί σήμερα φέρουμε με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο το στοιχείο της «ευαλωτότητας»...

Η ενδυνάμωση των ευάλωτων πληθυσμών πρεπει να ξεκινά με την δική τους ενημέρωση για τα δικαιώματά τους, με ομάδες αυτοβοήθειας , με δημιουργία κινήτρου για ενεργοποίηση αλλά και με ουσιαστικές παροχές.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα κοινωνικής προστασίας, έχουν δικαίωμα ν’απολαμβάνουν συμμετοχής σε όλες τις κοινωνικές διαδικασίες, να διεκδικούν ισότιμα τη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και να ζουν μια ποιοτικά αναβαθμισμένη ζωή.

(Δημητρακοπούλου Σταυρούλα, Κοινωνική Λειτουργός - Κ.Ψ.Y.-Ι.Κ.Π)

Παρεμβάσεις για την κοινωνικο-οικονομική ένταξη ευπαθών ομάδων

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει πλέον στοιχεία πολυπολιτισμικής κοινωνίας, όπου η παρουσία εργαζομένων από τις άλλες Βαλκανικές χώρες, την Ανατολική Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία, αλλά από τις άλλες χώρες της Ε.Ε. είναι σημαντική.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την επίτευξη του στόχου της πλήρους κοινωνικής ένταξης για όλες τις ομάδες, όπως μετανάστες, παλιννοστούντες, πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο, θύματα traf- ficking, θύματα ενδοοικογενειακής βίας, χρήστες και πρώην χρήστες ουσιών, οροθετικούς, ανήλικους παραβάτες, φυλακισμένους, αποφυλακισμένους, άστεγους, άτομα ευρισκόμενα σε κατάσταση φτώχειας και απειλούμενα από φτώχεια, οι οποίοι διαβιούν και εργάζονται στην Ελλάδα, απαιτούνται συντονισμένες και μεθοδικές προσπάθειες προκείμενου να αρθούν τα εμπόδια που έμμεσα ευθύνονται για την δυσχερή προσβασιμότητα τους σε ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες. Απαραίτητη προϋπόθεση για την κοινωνική ένταξη της ομάδας αυτής αποτελεί η υπαγωγή και η διατήρησή της σε επίσημο καθεστώς διαμονής.
Για την προώθηση της ομαλής ενσωμάτωσης των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία και την αγορά εργασίας θα υλοποιηθούν ενδεικτικά:

• Συνοδευτικά μέτρα, που αφορούν ίδρυση υπηρεσιών υποδοχής, παροχή πληροφόρησης-ενημέρωσης, παροχή Σ.Υ.Υ.
• Προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας
• Πιστοποίηση αποκτηθεισών γνώσεων
• Ενέργειες ευαισθητοποίησης, πληροφόρησης και δημοσιότητας, όπως η υιοθέτηση προγραμμάτων ευρείας ενημέρωσης του μεταναστευτικού πληθυσμού σε θέματα υγείας και υγιεινής, η καταπολέμηση των φαινομένων ξενοφοβίας και ρατσισμού στους χώρους παροχής ιατρικών υπη- ρεσιών, η δημιουργία και διανομή μεταφρασμένων εντύπων στις βασικές γλώσσες των μετα- ναστών της, τα οποία θα περιλαμβάνουν τους βασικούς όρους για την καλύτερη συνεννόηση μεταξύ των δημοσίων υπηρεσιών και του μετανάστη.

Προκατάληψη

Ως προκατάληψη ορίζεται η αρνητική στάση που υιοθετούμε απέναντι στα μέλη μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας μόνο και μόνο επειδή ανήκουν σε αυτήν, δεδομένου οτι θεωρούμε πως όλα τα μέλη αυτής της ομάδας έχουν ομοιογενή χαρακτηριστικά.

Η στάση αυτή παραβλέπει τις ιδιαιτερότητες του ατόμου, δε δίνει σημασία στην προσωπικότητα, στη συμπεριφορά και στα χαρακτηριστικά του καθενός.

Βασίζεται στις στάσεις ή τις απόψεις που έχουν τα μέλη μιας ομάδας για τα μέλη μιας άλλης, που συνήθως είναι φήμες και δεν αλλάζουν εύκολα.

Έτσι, η αρνητική προκατάληψη οδηγεί στην αμεροληψία, στην παγίωση αμετάβλητων στάσεων, στην αρνητική έως και εχθρική αξιολόγηση και αντιμετώπιση.

Παράγοντες που δυσχεραίνουν την ένταξη και παραμονή των παλιννοστούντων -
μεταναστών και προσφύγων σε προγράμματα εκπαίδευσης

Η άγνοια της γλώσσας και οι συνακόλουθες δυσκολίες στην επικοινωνιακή ικανότητα, η κοινωνικοποίησή τους σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό υπόστρωμα (ανατροφή σε κοινωνίες με πολύ διαφορετική λειτουργία θεσμών, όπως π.χ. η οικογένεια ή η θρησκεία), η άγνοια του συστήματος αξιών και η αδυναμία κατανόησης του πολιτισμού της κοινωνίας υποδοχής δυσχεραίνουν σημαντικά την ενεργό προσαρμογή τους.  

1. Προβλήματα καθημερινής ζωής  

Οι ομάδες αυτές αντιμετωπίζουν βασικά προβλήματα στην καθημερινή τους ζωή, όπως αυτό της ανεύρεσης κατοικίας, της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης (ασυμβατότητα εκπαιδευτικών συστημάτων, αδυναμία αναγνώρισης πτυχίων κ.λπ.), δυσκολίες που οξύνονται λόγω της άγνοιας βασικών στοιχείων για τη λειτουργία του ελληνικού κράτους, των υπηρεσιών του και ευρύτερα της ελληνικής κοινωνίας.

 

2. Οικονομική - Εργασιακή κατάσταση  

Η κακή, σε πολλές περιπτώσεις, οικονομική κατάσταση των μεταναστών μπορεί να συνδυάζεται με υψηλά επίπεδα ανεργίας, υποαπασχόλησης κλπ.

Επιπλέον η σταδιακή επέκταση της απασχόλησης των ομάδων αυτών συνδυάστηκε κυρίαρχα με την εξάπλωση της παραοικονομίας και της καταπάτησης των δικαιωμάτων των εργαζομένων και της σχετικής νομοθεσίας.

Οι ομάδες αυτές, ως ευάλωτη και φτηνή εργατική δύναμη, χρησιμοποιούνται σε δραστηριότητες, για τις οποίες υπάρχει πολύ χαμηλότερη προσφορά από την πλευρά των γηγενών Ελλήνων και επίσης αποζημιώνονται με χαμηλότερες αμοιβές εργασίας και πολλές φορές χωρίς δυνατότητα ασφάλισης.  

 

3. Ζητήματα νομιμοποίησης και ισότητας ευκαιριών  

Η προβληματική ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία οξύνεται από την αδυναμία άσκησης των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων τους.

Η μακρόχρονη παραμονή τους σε καθεστώς ημινομιμότητας (τμήμα των προσφύγων και ομογενείς για μια μεγάλη περίοδο της προηγούμενης δεκαετίας) ή/και παρανομίας (ευρύτερες κατηγορίες αλλοδαπών μεταναστών), τους στερεί την ισότιμη ένταξη και εντείνει, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, προβλήματα και ανισότητες που αναδεικνύονται σε άλλες σφαίρες της κοινωνικής ζωής (με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό του εργασιακού χώρου, της οικονομικής ένταξης κ.λπ.).  

 

4. Ψυχολογικές δυσκολίες  

Ο συνδυασμός όλων των προηγούμενων δυσκολιών δημιουργεί ένα υψηλό επίπεδο ανθρώπινης ανασφάλειας στις ομάδες αυτές.

Μέσα σε συνθήκες ανασφάλειας είναι απαραίτητο να διαχειριστούν μια σειρά από πρακτικά προβλήματα, ενώ ταυτόχρονα καλούνται να «επαναδιαπραγματευθούν» την ίδια την ταυτότητά τους μέσα στο νέο κοινωνικό περιβάλλον. Οι σημαντικές αλλαγές στις συνθήκες ζωής τους αναδιαμορφώνουν τις εμπειρίες τους και οδηγούν στην ανάγκη ανασυγκρότησης της ίδιας της προσωπικότητάς τους (ανάγκη μεγαλύτερης ευελιξίας, ανοχής κ.λπ., χωρίς παράλληλα να χάνεται η αίσθηση της συνέχειας, της ταυτότητάς τους, των αξιών τους κ.τ.ό.).

Σημαντικά στοιχεία επίσης που μπορούν να επηρεάσουν την 'πορεία' της ενσωμάτωσής τους αποτελούν οι υφιστάμενες προσδοκίες τους ή/και τα σχέδιά τους για μόνιμη ή προσωρινή παραμονή στην ελληνική κοινωνία.  

                         

                                                         Όπου γη και πατρίς....